Նելսոն Հայրումյան / Նամակ (Պատմվածք)

0

ԽՈՍՔ ԳՐՉԱԿՑԻ
Նելսոն Հայրումյանին ճանաչում եմ ուսանողական տարիներից: Նա ինձ համար միշտ էլ եղել է բարության խորհրդանիշ՝ բնական ու ազնիվ պահվածքի մեջ: Շատ չէինք շփվում, բայց ամեն անգամ, երբ հանդիպում, զրուցում, խոսում էինք կյանքից, գրականությունից, աղջիկներից, զգում էի, թե որքան ինքնատիպ է նա իր մոտեցումներում, մանավանդ, նրա մարդկային հմայքում ասես աստվածաշնորհ մի ներկայություն էի տեսնում, որ հատուկ էր միայն իրեն: Դա նկատելի էր նաև Նելսոնի առաջին գործերում: Երբ կարդացի նրա «Շանթահար կաղնին», զգացի, որ արդեն գործ ունեմ հասուն գրչի հետ, կարծիքս հեռախոսով հայտնեցի՝ հին օրերի արք ու մտերմությամբ:
Օրերս էր, այնպես եղավ, որ Շուշի մեկնեցի անվանի արձակագիր Արտաշես Ղահրիյանի հետ, ճանապարհին խոսում էինք Արցախում ստեղծվող մեր արձակի մասին, խոսք բացվեց Նելսոնի պատմվածքների շուրջ: Ուրախ էի, որ Արտաշեսը ևս կիսում է իմ կարծիքը: Եվ ահա, դրանից շատ չանցած, «Եղիցի լույս» թերթի փոստում «հայտնվեց» Նելսոնի արդեն նոր գործերից մեկը՝ «Նամակ»: Շտապեցի կարդալ. ինքն է: Իր ոճը: Իր հյութեղ լեզուն: Իր խորքային պատկերները: Գաղափարի իր թարմությունը: Լինելու կեցվածքից դուրս ապրող ազնվագրիչ գրողը: Իմ ընկեր Նեսոն՝ Աստծո դրած նշանը ճակատին: Իսկ երբ իմացա, որ արդեն յոթանասուն տարեկան է ընկերս, պատկերացնո՞ւմ եք, առաջին զգացումս զարմանքն էր, հետո՝ հաշտ-անհաշտությունը մեր տարիքի ու ժամանակի հետ: Վռազ զանգեցի Նելսոնին՝ հարցնելու, նորից ստուգելու, գուցե ասեր, թե դա սուտ է, մենք դեռ էլի նույն ջահելներն ենք… Ախր ես, անվերապահ հավատում եմ նրա անկեղծությանը:
Նելսոն ջան, շնորհավոր ծնունդդ… Դու կյանքում պորտալարով կապված մնացիր քո ծննդավայր Ծովատեղին, դա ևս սուրբ ու նախանձելի առաքելություն է: Այն նոր ծովատեղ դարձրիր՝ բառի բուն իմաստով, քո բառի…
Մեծագույն հրաշքն աշխարհում եղել ու մնում է լավ մարդը… Եվ դա Նելսոն Հայրումյանը մշտապես հաստատում է իրենով, իր հոգու գրչանցումներով, կյանքով:

ՎԱՐԴԱՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

…Բա մարդ ձմեռն էլ սիրի՞: Սիրելու բա՞ն է: Ախր ձմռանը ձյունը խոր նստում, ճերմակ սավանի տակ է առնում ամբողջը: Բառերը սարսռում են, գետերը սառցախեղդ լինում, հողը խեղճանում… Մարդու սիրտն էլ մի տեսակ կուչ գալիս, փոքրանում է…
Ու ինքը՝ Հակոբը, չսիրեց, չէ՛: Իր տարերքը գարունը եղավ: Ու բան է, թե հանկարծ ձմեռը երկարում, գարունն ուշանում էր, մարմինը մարմաղ էր ընկնում, քոր գալիս… Լինում էր՝ մեջը էլ ուժ չէր գտնում, իրեն չէր զսպում: Դուրս գալով տնից՝ ոտքի տակ էր առնում հայրենի հանդ ու ձոր, լեռ ու քարափ, գարնանամուտի կարոտ զրույց բացում ամեն ծառ ու թփի հետ: Այդպես՝ մինչև այն նախշուն, նախշունիկ օրը, երբ վերջապես պայթում էր առաջին բողբոջը: Ինքն էլ չէր ուշացնում: Նա տանձուտի թավիշ խոտը հարում, մի քանի օր փռած պահում էր, որ դեղներ, չորանար, հետո անհրաժեշտ փայտեղենը բերում ու շինում էր իր քողտիկը: Շատերի հարցին՝ «Ինչի՞դ է պետք, Հակոբ: Դու ախր օր ու գիշեր ոտքի վրա կլինես», պատասխանում էր լուրջ-լուրջ. «Մարդուս օջախ է պետք: Առանց օջախի թիթեռ է՝ թըռի՜-վըռի՜»: Այդպես էլ, հենց գարունը բացվում, Հակոբը պահակ էր մտնում: Ինքնակամ, առանց նախագահի կամ բրիգադիրի կարգադրության: Մտքով էլ չէր անցնում, թե իր փոխարեն կարող են մեկ ուրիշին նշանակել: «Է՜, այդ մեկ ուրիշը թող որ մի ուրիշ տեղ նշանակվի, ինձ ի՜նչ…,- նայում էր նա: -Ամեն մարդ աշխարհ կգա մի գործի համար: Իմ բաժինն էլ սա եղավ»:
…Քառասուն տարի նա պահակություն արեց: Եվ միայն մի տարի, երբ կույր աղիքի վիրահատություն ունեցավ, փոխարենը ժամանակավոր նշանակվեց Մուշեղը՝ փոքր-մոքր մի մարդ: Բայց դե նա Հակոբ կդառնա՞ր: Ասում են՝ շաբաթը դեռ չլրացած, սա հայտնվել է կոլտնտեսության գրասենյակում, մի տեսակ մեղսունակ կանգնել նախագահ Սերոբի դիմաց, թե՝ «Նախագահ ջան, ինձ ազատիր էս կրակից»: «Ի՞նչ կրակ, Մուշեղ,- չհասկանալու է տվել նախագահը: «Դե, պահակությունից էլի՜, պահակությունից… Էլ հալ չմնաց, ձեռ ու ոտից ընկա…
Տանձոտից շտապ գլորվիր Կապտաքար, այնտեղից էլ՝ Աղավնաձոր, հետո, ձորը կտրելով, բարձրացիր Ծիրանուտ, մի տես՝ լակոտ-մկուտ հո ձե՞ռ չեն տվել նորապաս ծիրանին… Էդպես շարունակ, օր-գիշեր…»:
«Բա Հակոբն ինչպե՞ս էր դիմանում. Մուշեղ»: «Քեզ մատաղ, Հակոբի բանն ուրիշ է: Նա հենց դրա համար է ստեղծված: Աստծո բան է»: «Իրո՞ք, Մուշեղ»,- և այստեղ նախագահ Սերոբը չի պահել խորամանկ ժպիտը: Հա՛, հա՛, քեզ մատաղ»,- շտապել է արդարանալ Մուշեղը:
«Դե, որ շա՜տ ես խնդրում, ի՜նչ արած…»: «Շա՜տ շնորհակալ եմ, նախագահ ջան,- երախտապարտ արտահայտվել է Մուշեղը,- թե դժվար տեղամաս եղավ, էլի ոչի՜նչ, կարող ես ուղարկել: Կգնամ: Մենակ թե էդ պահակությունը չլինի»,- ասել ու հոգով թեթևացած դուրս է եկել նախագահի աշխատասենյակից: Եվ միայն հաջորդ օրն է գլխի ընկել, թե ինչու էդքան հեշտ նախագահը տեղի էր տվել: Հակոբը լրիվ կազդուրված գյուղ էր վերադարձել:
Է՜, Ծովաշենում էդ ո՞վ չէր համոզվել, որ Հակոբի նման պահակ ոչ եղել է, ոչ էլ կլինի: Ղուշն էլ թռչեր այգիներում, էլի կիմանար, ուր մնաց, թե մեկը գողություն աներ: Տեղնուտեղը կբռնվեր ու դեռ պիտի դիմանար նրա խարազանող ամոթանքին: Ազգուտակ չէր խնայի, կհիշեր յոթը պորտը: Կպատահեր, զայրույթ կտրած կանցներ գյուղամիջով, գողի հասցեին շպրտելով՝ «Շուն-շան որդի, ուզում էիր գողություն անել, հա՞: Ինչ է, դու քո բախչում տանձ-խնձոր չունեցա՞ր, որ հարամ ձեռդ տարար կոլխոզի բարիքին…»:
Եվ ու՞մ մտքով կանցներ, թե գյուղի այգիներում մի օր էլ չի լսվի նրա սաստող ձայնը…
-Դժբախտությունը վրա հասավ անսպասելիորեն, մայիսյան կարկուտի պես:
Անցյալ ամառնամուտին էր: Արևի շլացուցիչ շողերում խայտող բնությունը հանկարծ պատվեց աշնան թխպով: Սկզբում բան չհասկացավ: Ձեռքը տարավ աչքերին, երկար տրորեց, բացեց, սակայն թուխպն այդպես էլ չնահանջեց, չպարզվեց: Մի քանի օր մնաց լուռ ու ներամփոփ, հուսալով՝ գուցե թե անցներ: Սակայն ուղտը, ինչպես ասում են, չոքել էր դռանը: Ստիպված հայտնեց կնոջը. «Լավ չեմ տեսնում, Շուշան»: «Ախր ծերանում ենք, Հակոբ»: «Չէ, Շուշան, վախենում եմ՝ զրկվեմ տեսողությունից»: «Դու վախեցողներից չես, Հակոբ: Քեզ գիտեմ…»,- սրտապնդեց կինը:
Հակոբը դեռ մի որոշ ժամանակ էլ շարունակեց պահակությունը՝ չփորձելով, սակայն, շատ հեռանալ քողտիկից (հանկարծ կխառնվեին այնքան ծանոթ կածանները), ձայնն էլ, որ մինչ այդ թնդում էր այգիներում, սսկվեց, նվաղեց… Այդպես մի կերպ ձգեց մինչև խոր աշուն, ու երբ աշնան խազալը խշրտաց ոտքերի տակ Հակոբը տուն ընկավ…
Ձմռան մի օր հեռագիրը հասավ քաղաքում բնակվող ավագ որդուն՝ Շամոյին. «Հայրդ հիվանդ է, արի»:
Շամոն կանչեց եղբորն ու երկու քույրերին, հեռագիրն ընթերցեց: «Կարող է՝ ծանր է մեր հոր վիճակը: Մենք էլ գանք, Շամո»,- առաջարկեցին նրանք: «Չէ՛, դուք մնացեք: Թե հանկարծ, աստված չանի, բան եղավ, կհեռագրեմ»,- ասաց և մյուս օրը ճանապարհվեց գյուղ: Այստեղ հորը տեսավ ոտքի վրա, կարծես ոչինչ չէր եղել: «Մեզ վախեցրիր, հայր: Ի՞նչ է պատահել»,- զարմացած հարցրեց նա: «Ինձ տար քաղաք», Շամո որդի, բժշկի մոտ»,- պահանջեց հայրը: «Տանելը՝ տանեմ, բայց ախր ի՞նչ է դարդդ»: «Աչքերիս ոնց որ չանգ լինի պատած: Բան չեմ տեսնում»: Անսպասելի հաղորդումից Շամոն շվարեց, քարացավ: Հայրը երկար տարիներ պահակություն էր արել, գիշերը ցերեկ դարձրել և հանկարծ… Չէ, չի կարող պատահել, չուզեց հավատալ: Ու երբ օգնություն հայցող հայացքով նայեց մոր կողմը, վերջինս միայն մրմնջաց. «Ի՞նչ ասեմ, բալա… Էդպես եղավ»:
Հաջորդ օրը ճանապարհվեցին քաղաք: Մի շաբաթ անց էլ Շամոն հորը բերեց գյուղ, ինքը վերադարձավ: «Հը՞, ի՞նչ ասացին, Հակոբ»,- վախվորած հարցրեց Շուշան մայրիկը: «Բժիշկը մի ջահել մարդ էր, Շուշան: Երկար ստուգեց, ստուգեց, վերջն էլ թե՝ գյուղում ի՞նչ էիր աշխատում: Ասացի՝ պահակ: Թե՝ քանի՞ տարի: «Մի քառասուն»: «Քառասո՞ւն…» Էստեղ շատ զարմացավ, Շուշան: Միտք արեց, միտք, հետո էլ թե՝ երկար վախտ աչքերդ լարված պահել ես, դրանից է…»:
Այդ լսելով Շուշան մայրիկը ձեռքը խփեց ծնկանը.
– Տեսա՞ր, Հակոբ, գործդ ինչ օրի հասցրեց:
– Ամեն գործ էլ աչքերի լիսը քիչ-քիչ կտանի,- հանգիստ ձայնով շարունակեց Հակոբը: -Իմը, որ ճիշտն ասենք, մի քիչ շատ եղավ:
– Բժիշկն էլ ուրիշ բան չասա՞ց:
– Ուզեց վիրահատել:
– Չհամաձայնեցի՞ր:
– Չէ՜, Շուշան: Շամոյին էլ չլսեցի: Հիմի գոնե մի շող դեռ մնում է: Վախեցա՝ էդ էլ հատի…
Դրանով էլ փակվեց ամուսինների զրույցը: Ու գլորվեցին օրերը: Հակոբն այլևս չանդրադարձավ իր վշտին: Ժամանակը սպառում էր տնային հոգսերի մեջ: Տնամերձի խնամքն էր տանում, մի քանի ուլ-գառ պահում, օրը երկու անգամ էլ, կավե կարաս վերցրած, գնում աղբյուր ու բերում սառը-սառը ջուր…
Այդպես, օրերի աննահանջ քայլքի հետ, հալվեց հալվեց ձմեռը:
Ծառերը կրկին ծաղկունքվեցին, գետ ու աղբյուր հորդացան, հողը փթթեց… Անտառափեշին ծվարած փոքրիկ Ծովաշենը, նախշուն ծաղկեպսակ առնելով դեմքին, կրկին նմանվեց լեռնային դիցուհու…
Հակոբը, որ գարունը հենց բացվեր, Տանձուտում իր քողտիկը կշիներ, այս գարնան, սակայն էլ չէր շտապում: Միայն թե ամեն օր, դուրս գալով պատշգամբ, մշուշված հայացքը հառում էր դեպի ցած՝ Տանձուտի կողմը… Պատահում էր, մերթ էլ քաշվում մի կողմ, նայում էր դարպասի մոտ ընկած մեծ ու ողորկ քարին ու գլուխը քիչ հակած, կարծես շրջապատից վերացած, ինչ որ մեղեդի ցնցնում…
Մի օր Շուշան մայրիկը, մոտ գնալով, անհամարձակ հարցրեց.
-Ի՞նչը կտանջի, Հակոբ:
Հակոբը, որ այդ պահին ձեռնափայտով չոր գետինն էր հենց այնպես խզմզում, քիչ շտկվեց, ապա աղոտ հայացքն ուղղելով նրան՝ ասաց.
-Աշխարհս գարունքվե՞ց, Շուշան:
-Հա, այդպեն գարուն է:
-Դե ասա՝ Տանձոտը նախշուն գորգ է կապել, էլի՜…
Մի պահ լռեց, կարծես մտքերն իրար բերեց ու կրկին հարցրեց.
-Կարող է իմանաս, Շուշան, բա մեր բաղերի պահա՞կն ով դարձավ:
-Վարոսը,- անմեղ-անմեղ պատասխանեց կինը:
Մինչդեռ Հակոբն ասես շանթահար եղավ:
-Ի՞նչ… Ասում ես՝ Վարոսը՞…
-Նախագահը շատերին առաջարկեց, բայց ասում են, մենակ նա համաձայնեց:
– Վարոսը կհամաձայնի, բա՜,- ասաց:
Շուշան մայրիկը, տեսնելով, որ խառն է ամուսնու ներսը, լուռումուռ անցավ իր բան ու գործին…
Այդ օրից Հակոբի ներսն ասես ցեց սողոսկեց: Շարունակ խլվլում, շարժվում էր, սիրտը ճանկռոտում… Մի օր էլ չզսպեց իրեն: Կինը տանը չէր, ինչ որ տեղ էր գնացել: Հակոբը դարպասի փականքը վրա բերեց, դուրս եկավ:
Ականջը՝ ձեռնափայտի տկտկոցներին, հայացքի դեմը՝ մտքում դաջված տարիների ծանոթ ճանապարհը, դանդաղ, մանրաքայլ իջավ գյուղից ցած: Քիմքերը շուտով բռնվեցին սուր ծաղկահոտով, աչքերի դեմ փռված մշտական մշուշն ավելի խտացավ… Արդեն Տանձուտում էր: Նա հատ-հաստատ խորանալ այգում: Հանկարծ շնահաչ լսեց: Մարմնում ցուրտ զգաց… Ընդամենը մի տարի առաջ, հենց նույն տեղը, իր քողտիկն էր, մոտիկում էլ՝ շղթայակապ Բողանը: Քանի՜, քանի անգամ, երբ հեռու վայրերից հոգնած վերադառնում էր քողտիկ, հավատարիմ շունը նետվում էր ընդառաջ, փաթաթվում իրեն, լիզում շորերը, ներբանները… Հիմա Բողարի փոխարեն Վարոսի շունն էր, որ վզի անսովոր շղթային չհարմարված՝ շարունակ շնահաչ էր տալիս…
Հակոբը չկանչեց Վարոսին, թե եկել եմ, ընդունիր հյուրիդ: Թույ քմծիծաղեց. մարդ իր տանն էլ հյուր լինի՞: Նա թեքվեց ձախ՝ ձորապռնկի կողմը, ու երբ քիչ անց ձեռնափայտը շոշափեց վիթխարի տանձենու բունը, հենց այդտեղ էլ նայեց: Մեջքը հաճույքով հենեց ծառի բնին՝ վիթխարի տանձենու համար ասես դառնալով մի ամուր ու վստահելի հենակ…
Ձորից փչում էր մարմանդ հովը՝ լցված գարնանային ծաղկունքի ախորժելի բուրմունքով:
«Ուխա՜յ, դինջացա՜, դինջացա՜,- հայացքը մշուշված հեռուներին՝ մրմնջաց նա: Զարմանում եմ, էսքան վախտ ինչպե՞ս համբերեցի: Բա Տանձուտը ծաղկունքվի, ու ես տա՞նը մնամ… Է՜, ի՞նչ անենք, թե աչքս չի բռնում, ծառ ու ծաղիկ էլ չի տարբերում: Բա սրտիս ի՞նչ եղավ…»:
Կրկին շնահաչ լսվեց: Հակոբը տեղում շուռումուռ արեց: «Հիմի, Վարոս, ուրեմն դու կլինես պահակը. հա՞,- մտովի զրույցի մեջ մտավ նա: – Դուրս է գալիս՝ էս ճառագած բաղերը քե՞զ վստահեցի: Ասում են՝ իբր ուրիշին չգտան, քեզ գտան… Է՜, ոնց որ գելին ոչխարների փարախին պահակ կարգեն, ճիշտ էդպես ստացվեց: Հիմի արի քեզ մի դեպք հիշեցնեմ, Վարոս: Վաղուցվա բան է, կարող է մոռացած լինես: Ամառ էր, հակառակի պես էլ՝ մութ-մութ գիշեր: Դու գող-գող եկար ու մտար իմ պահած բաղը: Մենակ չէիր, Վարոս: Մենակ իսկի կմտնեի՞ր: Վարորդ Արշակն ու խանութի վարիչ Հրաչիկն էլ հետդ էին: Էդ գիշեր Շուշանը երեխու վրա էր, ցավելի մեջ: Ես ստիպված շուտ-շուտ անցնում տուն, ետ էի գալիս: Մի անգամ էլ արդեն երկրորդ երեխուս հեր դարձած, երբ մտա բաղ, դեռ հեռվից զգացի, որ ներսում հարամ շունչ կա: Է՜, կարող է զարմանաս, Վարոս, թե հեռվից էդ ինչպե՞ս զգացի: Քիմքերո՛վ, Վարոս, քիմքերո՛վ… Մյուս կողմից էլ տերևներն էին մի տեսակ խշշում: Ոնց որ թե վախեցած, տագնապած լինեին: Հեքիաթ չեմ պատմում, Վարոս: Լինում է՝ դեռ բիզ-բիզ էլ ցցվում են, բա ո՞նց: Ախր բնությունն էլ շնչավոր է, չէ՞: Էնել հարամ բանը չի տանի, չէ՞: Դու կհասկանա՞ս էդքանը, Վարո՜ս…Ես թաքուն-թաքուն մոտ եկա, պահվեցի ծառի հետևը: Դուք երեքով էս կողքի ծիրանենու վրա ձեր քեֆին քաղում էիք հասած ծիրանը: Իմ թաք կարած տեղից մի կարճ վախտ դեռ ականջ դրի գլուխ գլուխ գովելուց:
-Ո՞ւր ես, է՜, Հակոբ: -Ծիրանը թողած՝ կնոջդ մոտ ես վռազել, հա՞:
Ծիրանն էլ, որ ճիշտն ասեմ՝ մեղր էր կտրել:
-Մեծ-մեծ մի խոսիր, Վարոս, շտապենք: – Էդ Արշակն էր, որ ասաց:
-Չլինի՞ վախենում ես:
-Սիրտս ասում է՝ ուր որ է կգա:
Բայց դու շարունակում էիր հոխորտալ:
-Ո՞ւր գա, այ մարդ: Էս գիշեր, ախր խառն է Հակոբի գլուխը…
Էլ չհամբերեցի.
-Ես քո՛ւ… Վարո՛ս… Աքլոր ես կտրել, հա՞…
Հենց ձայնս լսեցիք, քարի պես ցած ընկաք, տվիք ձորը, փախաք… Շատ անսպասելի եղավ: Դեռ լավ է, որ ձեռիս ճապկե մահակը մի կերպ հասավ հետույքիդ…»:
Հակոբը թեքվեց ձախ կողքի վրա ու շարունակեց մտովի զրույցը: «Դու կհիշե՞ս էդքանը, Վարոս: Է՜ ո՞ր մեկը հիշես: Ախր հազար ու մի գործի ուղարկեցին, բայց դե ամեն տեղ հարամություն արիր… Չէ՜, Վարոս, դու չիմացար ուղիղ քայլելը: Միշտ էլ ծուռ գնացիր: Ինչպես՝ էն գիշերը…
Հիմա ո՞ւր ես, ինչի՞ չկաս: Ախր քեզ վստահած բաղը մարդ է մտել, չէ՞: Կո՜ւյր մարդ… Գայիր, էլի, հենց հիմա գայիր, բռնեիր ձեռիցս ասեիր՝ բաղում ի՞նչ ունես: Արդեն տարիքով մարդ, նստեիր տանը, ապրեիր մնացած օրերդ: Կարծում ես՝ կնեղանայի՞: Չէ, Վարոս, դեռ շնորհակալ էլ կլինեի: Ինձ համար հանգիստ կգնայի տուն, հանգիստ էլ կապրեի: Բա՛…»:
Հակոբը, հուշերին տրված, դեռ երկար նստած մնաց ձորապռնկի վիթխարի տանձենու տակ: Իսկ մարմանդ հովը, որ շարունակ քսմսվում էր դեմքին, խաղում ալեխառն մազերի հետ և ասես օրորում մտքերի օրորոցի մեջ, թմբիր բերեց, ու նա չզգաց էլ, թե ինչպես հաղթեց նինջը.
-Հակո՜բ… Հակո՜բ…
Մի ձայն հասավ ականջին: Նա բացեց աչքերը: Ներքուստ անհարմար զգաց. «Էս քնո՞վ անցա, ինչ է»: Մատներով շոշափեց ձեռնափայտը՝ միաժամանակ ականջը պահելով կանչող ձայնին:
-Հակո՜բ… Հակո՜բ…
Ձայնից ճանաչեց: Շուշանն էր:
-Եկա՜, Շուշան, եկա՜,- ձեռնափայտը վերցնելով՝ ոտքի ելավ ու քայլեց ձայնի կողմը:
Շուշանը վախեցած էր երևում:
-Ո՞ւր ես, այ մարդ,- ասաց,- քանի վախտ է, փնտրում եմ:
-Եկա Տանձուտ, Շուշան:
-Ինչի՞: Երեխա հո չե՞ս:
-Հենց էնպես, Շուշան: Եկա…
-Գնանք, գնանք տուն, Հակոբ: Արդեն մթնում է…
Շուշանն առաջ ընկավ, Հակոբն էլ անխոս հետևեց նրան: Իսկ այգու խորքից դեռ շարունակում էր լսվել հիմար շնահաչը…
…Երեկոյան, երբ ծեր ամուսիներն արդեն ավարտել էին իրենց համեստ ընթրիքը, սեղանի ամանեղենը հավաքելիս Շուշանը հանկարծ հիշեց ավագ որդուց ստացված նամակը:
-Մեր Շամոն նամակ է գրել, Հակոբ,- ասաց:
-Ի՞նչ է գրում,- կարծես անտարբեր հարցրեց նա:
-Փոստարար Հեղուշը վռազում էր, չկարդաց:
-Հրանուշին տայիր:
-Նա էլ դպրոցում էր:
-Բա ի՞նչ անենք:
-Գնամ՝ Հրանուշին կանչեմ: Տանը կլինի:
-Չէ՛, Շուշան: Կարող է՝ դասերն է պատրաստում,- ասաց և մեջքը կտրուկ ուղղելով՝ ավելացրեց.
-Նամակը տուր ինձ:
-Ի՞նչ անես:
-Կարդա՛մ:
-Դո՞ւ:
-Հա՛, ես:
-Ինչպե՞ս պիտի կարդաս:
-Ասացի՝ տո՛ւր,- խստաձայն պահանջեց Հակոբը:
-Մեղա՜, մեղա՜, աստված… Լսվա՞ծ բան է,- մրմնջաց ծեր կինը և քիչ վախվորած՝ սեղանի սփռոցի տակից հանեց որդու նամակը, մեկնեց ամուսնուն:
Հակոբը հանգիստ վերցրեց ծրարը, մատներով շոշափեց չորս ծայրը, ապա զգուշորեն պատռելով մի անկյունը՝ հանեց երկծալ նամակը: Այն պարզեց դեմը, թույլ հազաց, իբր մաքրեց կոկորդը:
-Հիմի կարդա՞մ, Շուշան:
-Թե կարող ես, կարդա:
-Դե, լսիր, Շուշան, կարդում եմ,- և ձայնին հանդիսավոր տոն տալով՝ շեշտված ընթերցեց.
«Բարև, սիրելի ծնողներ…»:
Մի պահ լուռ մնալով՝ նույնը կրկնեց… «Բարև՛, սիրելի ծնողներ»: Նստած տեղն անհանգիստ շարժվեց:
-Շամո տղա, ախր գրեիր, էլի, գրեիր. մեր շա՜տ-շա՜տ սիրելի ծնողներ… Ի՞նչ է, թուղթն ու թանա՞կը խնայեցիր:
-Դու նամակն ընթերցիր, Հակոբ:
-Հա, Շուշան, շարունակեմ… «Պապա և մամա ջան, մենք էստեղ բոլորս լավ ենք, մենակ թե ձեզ շատ ենք կարոտել…»:
Հակոբը կրկին ընդհատեց: Դեմքը նկատելի խոժոռել էր:
-Տեսա՞ր, Շուշան,- դիմեց կնոջը: – Ասում է՝ իբր կարոտել են պառավներիս: Հավատացի՜նք, Շամո տղա… Կարգն է էդպես՝ որդին կկարոտի ծնողներին…
-Ինչե՜ր ես ասում, Հակոբ:
-Դու դեռ շարունակությունը լսիր,- ասաց և իբր կարդաց. «Պապա և մամա…»: Տեսա՞ր, Շուշան, մեր Շամոն «ջանն» էլ խնայեց: Է՜, քաղաքում էդպես է. ամեն ինչում խնայում են, երեխու հարցում էլ…
Շարունակեց. «Մենք էստեղ որոշել ենք էս ամառ անպայման գալ գյուղ: Կարոտել ենք: Անտեր շոգը շատ է նեղում, շնչել չի լինում: Պապա ջան…»: Ըհը, «ջանը» մեջտեղ ընկավ, Շուշան: Տեսնենք ի՞նչ կգրի մեր Շամոն,- «Էն գառներից մի հատ պահիր, որ ամառս գանք, մի լավ քեֆ անենք, ուրախանանք… Մնամ՝ ձեր որդի Շամո…»:
Նամակի ընթերցանությունը համարելով ավարտած՝ Հակոբն այն դրեց սեղանին: Դեմքը բացվել էր:
-Տեսա՞ր, Շուշան, ի՜նչ լավ որոշում են ընդունել:
-Հա՛, հա՛, Հակոբ:
-Եկե՜ք… եկե՜ք… Շամո տղա,- ուրախ խոսեց Հակոբը: – Տնով-տեղով, բոլորդ միասին: Մի գառն ի՜նչ, ողջը ձեզ փեշքեշ… Ո՞ւմ համար ենք պահում: Դուք միայն եկեք: Ճիշտը որ ասենք, մենք էլ ենք ուզում քեֆ անել, ուրախանալ չի լինում:
-Էլի քոնը քշեցի՞ր, Հակոբ,- կեղծ խստությամբ հանդիմանեց կինը:
-Ներող եղիր, Շուշան: Հոգիս տակնուվրա էր, չզսպեցի…
Կրկին լռություն իջավ: Հակոբը խորասուզվեց մտքերի մեջ, Շուշան մայրիկն էլ, չիմանալով ասելիքն ու անելիքը, սպասեց, թե այս ամենն ինչով կվերջանար:
-Բոլորը պարզ եղավ, Շուշան,- լռությունն առաջինը խզեց Հակոբը,- մնում է՝ պատասխանը գրենք:
-Էդ ոչինչ, Հակոբ, Էգուց Հրանուշին կասեմ, կգրի:
-Չէ, Շուշան: Ասում եմ՝ ես անգամ էլ էս գրեմ:
-Տեսնում եմ, դու ճիշտ որ խելառում ես, Հակոբ:
-Ինչի՞, Շուշան: Էդ որ օրվանից որդուն նամակ գրող հորը խելառ կասեն:
-Ախր ինչպե՞ս պիտի գրես: Տողերը չես տեսնի, չէ՞:
-Տողե՞րը,- կրկնեց Հակոբը և անսպասելիորեն քահ-քահ խնդաց:- Շուշան, ինձ համար, փառք աստծո, դեռ կա մի տող. ուղի՜ղ-ուղիղ… և ինքն իրեն հուշեց. տնից այգի, գոմ, աղբյուր, և ապա ձայնը բարձրացրեց.- այ, հենց էդ տողով էլ կգրեմ, չեմ շեղվի… Դու միայն թուղթն ու գրիչը բեր:
-Շուշանը ստիպված սեղանի դարակից հանեց գրիչը, ապա գտավ տետրի մի մաքուր թուղթ:
-Ահա, քո ուզած թուղթն ու գրիչը:
-Տես՝ գրվա՞ծ չէ:
-Մաքուր թուղթ է:
Հակոբը թուղթ դրեց իր առջև և վերցնելով գրիչը՝ հակվեց թղթին.
-Գրում եմ, Շուշան,- և բարձրաձայն արտահայտվելով՝ գրիչը սահեցրեց թղթի վրայով:
«Մեր շա՜տ, շա՜տ սիրելի որդիներ Շամո, Գուրգեն, Նազիկ, Նվարդ…»:
Գրիչը պահեց, թեքվեց մոտը նստած կնոջ կողմը.
-Մի տես քանի՜սն ունեցանք,- խոր հոգոցով ասաց նա:- Ոնց որ թե մեկը շվացնի, իրենք էլ, շահացած թռչունների նման, թռչեն հեռու-հեռու, կարծես էդպես ստացվեց: Մենակ թե չիմացանք, Շուշան, թե էդ ո՞վ շվացրեց…
-Դու նամակդ շարունակիր, նամակդ…
– Հա, շարունակեմ,- ասաց և գրիչը նորից սահեցրեց թղթի վրայով. «Մենք էստեղ, փառք Աստծո, դեռ լավ ենք, ողջ-առողջ: Հիմի մեզ մոտ գարուն է»,- ապա դարձավ կնոջը.
– Էդպես չէ՞, Շուշան:
Հա՛, հա՛, գարուն է:
Շարունակեց. «Բոլորը իրենց տնամերձերում վար ու ցանքս են անում: Դե, մենք նմանապես: Կհարցնեք՝ ինչպե՞ս: Ասեմ: Ձեր մերը բահս պահում է, ես էլ կամաց-կամաց բահում եմ: Էդպես է: Արդեն մի ահագին տեղ, «ինչպես ձեր մերն է ասում, բահել, ավարտել եմ…»:
Թուղթը շրջեց ու շարունակեց… Օրը երկու անգամ էլ գնում եմ աղբյուր: Ուղիղ-ուղիղ գնում, ու հենց ոտքիս տակ հողը քիչ թացանում է, կուլան պահում եմ աղբյուրի ակին: Չեմ թողնում, որ ձեր մերը գնա: Առանց դրա էլ տանը շատ գործ ունի: Ճիշտը որ ասեմ՝ լինում է՝ մեկ-մեկ էլ ճամփից շեղվում, գնո՜ւմ, գնում եմ… Բայց դե, փառք Աստծո, միշտ էլ մեկը ճարվում, թևս պահում է…
Նաև ասեմ, մի քանի ուլ-գառ էլ ունենք: Սաղը Ձեզ համար ենք պահում…»:
Կրկին թեքվեց դեպի կինը.
-Ճիշտ չե՞մ ասում, Շուշան:
-Հա՛, հա՛, Հակոբ,- անմիջապես արձագանքեց Շուշանը:
«Ամառս որ գաք,- շարունակեց Հակոբը,- մի լավ քեֆ կանենք: Որ ճիշտն ասեմ, մի քիչ դժվարը խոտի հարցն է լինելու: Դե, ոչինչ, էդ էլ մի կերպ կանենք: Ձեր մերը գերանդիս կպահի խոտի ծերին, ես էլ դինջումը կհարեմ… Էլ մի առանձին նորություն չունենք: Հա, նաև ասեմ, որ հիմի մեր բաղերի պահակը Վարոսն է: Էդքան մի բան: Ողջ մնաք…»:
Գրիչը ցած դրեց.
-Հոգնեցի, Շուշան: Ձեռս թուլացավ: Տեսնում եմ՝ գրելն էլ հեշտ բան չէ: Հիմի կանչիր Հրանուշին, հարկավոր է հասցեն գրել:
-Էդքանը որ գրեցիր, հասցեն էլ կգրես,- կատակի տվեց կինը:
-Չէ, Շուշան, հասցեն երեսի գիր է: Կսազի լավ գիրը:
-Նեղսրտած կինը՝ դուրս գալով պատշգամբ, կանչեց հարևանի աղջկան.
-Հրանո՜ւշ… Շրանո՜ւշ…
-Ասա՛, Շուշան մայրիկ,- անմիջապես լսվեց աղջկա արձագանքը:
-Բալաս, թե կարող ես՝ անցիր մեզ մոտ:
-Գալիս եմ, Շուշան մայրիկ:
Քիչ անց ներս մտավ Հրանուշը՝ հրացայտ աչքերով, պատրաստակամ:
-Բարև ձեզ, Հակոբ քեռի, Շուշան մայրիկ:
-Բարին քեզ հետ, աղջիկս: Մոտ արի,- առաջարկեց Հակոբը:
Հրանուշը մոտ գնաց: Հակոբը ձեռքը տարավ աղջկա վարսերին, ջերմ փաղաքշելով՝ ասաց.
-Մի բան ենք խնդրում, աղջիկս: Այ, էս ծրարին գրիր մեր Շամոյի հասցեն,- Հրանուշին պարզեց ծրարը, որ Շուշանն էր հանել սփռոցի տակից:
-Նամակն ո՞ւր է, Հակոբ քեռի:
-Էս է, աղջիկս, վերցրու:
Հրանուշը մի հայացք ձգեց իրեն պարզած թղթին ու մնաց զարմացած.
-Այստեղ ոչինչ չի ընթերցվում, Հակոբ քեռի:
-Վնաս չունի, աղջիկս,- հանգիստ պատասխանեց Հակոբը:- Մեր Շամոն ձեռագիրս գիտի, հեշտ կընթերցվի: Դու հասցեն գրիր:
-Լավ, Հակոբ քեռի: Թելադրիր՝ գրեմ:
Հակոբը թելադրեց:
-Վերջացրի, Հակոբ քեռի:
-Ապրես, աղջիկս: Մուրազիդ հասնես:
-Կարո՞ղ եմ գնալ:
-Հա՛, գնա: Գնա, դասերդ պատրաստիր:
-Բա մեր Շամոյի նամա՞կը, Հակոբ,- կանխեց Շուշանը:
Չտա՞նք Հրանուշին՝ կարդա:
-Թե ուզում ես, տուր: Ես իմ բաժինը կարդացի,- զուսպ պատասխանեց Հակոբը:
Շուշանը որդու նամակը հանձնեց Հրանուշին:
Ինչպես պարզվեց, Շամոն հետաքրքրվում էր ծնորղների առողջությամբ, խնդրում շատ չչարչարվել, հուսադրում էր հորը, թե «պինդ մնա, ա հեր, էս աշնան ես ու դու կգնանք Օդեսա, էնտեղ, ասում են, աչքի անհավատալի վիրահատություն են կատարում»:
Հրանուշը հենց այս տողերը ընթերցեց, Շուշանը խնդմնդաց.
-Ախր ասում էի, չէ՞, մեր Շամոն մի բան կմտածի:
Մինչդեռ Հակոբի դեմքին մկան անգամ չշարժվեց: Քիչ թեքվելով Հրանուշի կողմը՝ հարցրեց.
-Էդ Օդեսան շա՞տ է հեռու, Հրանուշ:
-Չէ՜, Հակոբ քեռի, Սև ծովի ափին է: Ինքնաթիռով մի ժամում հասնում են:
-Ուրիշ բան չի՞ գնում:
-Ինչո՞ւ չի գնում: Կարելի է՝ գնացքով էլ, ավտոբուսով էլ:
-Իսկ ինքնաթիռը շա՞տ կբարձրանա,- շարունակեց հարցեր տալ Հակոբը:
-Շա՜տ, Հակոբ քեռի: Ամպերից էլ վեր:
-Արևին կհասնի՞:
Հրանուշն անզուսպ ծիծաղեց.
-Չէ՜, Հակոբ քեռի: Արևը բա՜րձր, բարձր է…
-Մի բան էլ հարցնեմ: Իսկ էդ բժշկին, որ հրավիրենք մեր գյուղ, չի՞ գա, Հրանուշ:
Աղջիկը կիսաժպիտ ու տարակուսած նայեց Շուշանին: Վերջինս հասկացավ.
-Երեխուն ինչի՞ ես նեղում, Հակոբ: Դու էդ բաներն իբր չգիտե՞ս:
-Չի՞ գա, Հրանուշ,- կրկնեց Հակոբը:
-Այնտեղ հիվանդներ շատ կունենա: Կարող է՝ չգա էլ:
-Ա՜յ թե լավ ասացիր, Հրանուշ: Դու շատ խելոք աղջիկ ես: Ճիշտ որ՝ չի գա: Ես էլ ինչի՞ գնամ, հը՞: Արդեն տարիքով մարդ, նո՞ր պիտի ինքնաթիռ նստեմ: Մեր Շամոյին, Շուշան, հարկավոր է հենց էդպես էլ հայտնել…
Հրանուշը բարի գիշեր մաղթեց ու դուրս եկավ: Սանդղագլխին նրան մի պահ կանգնեցրեց Շուշանը:
-Հրանո՛ւշ:
Աղջիկը շրջվեց:
-Դու էն բանը ճի՞շտ ասացիր,- ծեր կնոջ ձայնը կարծես դողաց:
-Ի՞նչը, Շուշան մայրիկ:
-Հակոբի գրածում իսկի՞ բան չէր կարդացվում:
-Ո՛չ, Շուշան մայրիկ: Բոլոր տողերը խառնված էին իրար:
-Ես ասացի, չէ՞, ասացի՝ տողերը չես տեսնի..
Չլսեց, Հրանուշ: Ինձ համար, ասում էր, դեռ կա մի տող՝ ուղի՜ղ-ուղիղ, հենց էդ տողով էլ կգրեմ ու չեմ շեղվի… Բայց ոչինչ, աղջիկս, վաղը մի բան կմտածենք:
Հրանուշը շտապեց տուն: Իսկ Շուշանը, անաղմուկ փակելով դուռը, բանալին պտտեց կողպեքի մեջ ու ներս մտավ:
Հակոբն անցել էր փոքրիկ պատշգամբ, որ կպած էր տան աջ պատին: Այնտեղ կանգնած՝ մշուշված հայացքը հառել էր ցած՝ Տանձուտին:
Այնտեղ, ուր գարնան զարթոնք էր, գարնան փթթում…
Շուշանն անձայն քայլերով մոտ գնաց, կանգնեց ամուսնու կողքին:
Հանգիստ, անդորրավետ երեկո էր: Գյուղին պարուրած խոր լռության մեջ լսելի էին միայն հավատարիմ կկուների կանչերը, որ մերթ հնչում էին հեռվում, մերթ՝ մոտիկում…

 Թիվ 06-07 (185-186)

Տարածել

Պատասխանել