ՋԵՐՄԱՉԱՓԻ ՀՈՒՆԱՐԸ
Մուքու զոքանչը, որ երբեք հիվանդացած չկար, անկողին էր ընկել: Հարյուրին մոտ էր արդեն: Ու հանկարծ…
– Երևի տարիքն է Շարմաղ այուն խեղճացրել,- եզրակացնում էին հարազատները: -Թե չէ նրան ոչինչ քար չի անի…
– Հա, այան մի քանի օրվա ղոնաղ է,- լացակումած շշնջում էին աղջիկները: – Բոլորս նրա ապրածն ենք: Էնպես պիտի անենք, որ մեզնից գոհ մնա…
Ու բոլորը ձգտում էին Շարմաղ այու սրտի ուզածն անել: Աշխարհի երեսին ինչքան անուշ բաներ կային, բերել էին տալիս, դեղ ու դարման անում, որպեսզի սրտներում «դաղ չմնա»:
– Այան ձեզ մատաղ, մի չարչարվեք: Երևի մեռնելու ժամանակս եկել է,- ասում էր նա: – Տանձը որ հասնում է՝ կաթուկ է տալիս: Երևի իմ կաթուկ տալու ժամն էլ է եկել…
– Այա, ինչո՞ւ էս էդպիսի բաներ ասում: Պինդ կաց: Դու դեռ մի հարյուր տարի էլ ես ապրելու, սիրտդ սաղ է…- հավատացնել էր փորձում բժշկուհի թոռը:
Մահից երկու օր առաջ Շարմաղ այան գիտակցությունը գրեթե կորցրել էր: Կցկտուր խոսքեր էր ասում, մեկ՝ սրան-նրան խորհուրդներ ու պատգամներ տալիս, մեկ՝ բողոքում տեսողությունից: Զավակները, թոռ ու ծոռները շրջապատել էին նրան և օգնելու անկարողությունից մի տեսակ խեղճացել: Մուքին ձեռքերը հետևին դրած անխոս ետ ու առաջ էր քայլում, մեկ-մեկ հայացքով հանդիմանում, որ չաղմկեն: Եվ ահա այդ պահին, երկար լռությունից հետո Շարմաղ այան հարայ է տալիս, որ տաքությունից մեռնում է: Բժշկուհի թոռը ներկաներին կամացուկ հայտնում է, որ «կրիտիկական մոմենտ է» հիվանդի համար, այլևս ոչինչ չի օգնի…
Շատ չանցած Շարմաղ այան գլուխը մի կերպ բարձրացնում է ու ձեռքերը տարածում.
– Ա խոխեք, բա մեռա, է՜, էն ջերմաչափը ինձ տվեք, տեսնեմ…
Բժշկուհի թոռը նայում է Մուքուն և գլուխն օրորելով հասկացնում, որ արդեն ուշ է… Մուքին նկատելով, որ զոչանքը տանջվում է, չի դիմանում, ջերմաչափը տալիս է կնոջը և ստիպում, որ դնի մոր թևի տակ: Շատ չանցած սառը ջերմաչափը թևի տակ տեղավորելուց հետո Շարմաղ այան «թեթևացած» բացականչեց.
– Ուխա՜յ, ջանս դինջացավ…
Մուքին քթի տակ խորամանկ ժպտաց.
– Ողորմի քո անցյալներին: Որ ջերմաչափն էդպիսի հունար ունի, ինչո՞ւ շուտ չէիր ասում…
«ԻԶՎԵՍՏԻԱՆ»
Lուսաձորում մի փոստատար կար` Շարմաղ անունով, որին համագյուղացիները պարզապես «Իզվեստիա» էին կոչում: Առավոտից իրիկուն միշտ ոտքի վրա էր: Գոգնոցի մի ծայրում թարմ թոնրահաց կապած, փոտային պայուսակը մեջքին` գյուղի ներքևի թաղով մտնում էր, վերին թաղով դուրս գալիս: Ոչ հոգնել գիտեր, ոչ էլ` տրտնջալ: Եվ, որտեղով էլ անցնում էր, միշտ մի նորություն կհաղորդեր ճամփին կանգնածներին: Իսկ կանայք, օրվա փոստից բացի, առանձնակի հետաքրքրություն էին տածում նրա նկատմամբ, համոզված լինելով, որ Շարմաղն անպայման ինչ-որ թարմ լուր կունենա իրենց համար: Նրան հատկապես անհամբերությամբ էին սպասում թոնրատանը հաց թխող կանայք, որոնք «բերանից բոշ» բնավորությունը լավ իմանալով` հարցափորձ էին անում գյուղի այս կամ այն տան «ներքին գործերից», հետաքրքրվում, թե վերջին օրերին ո՞վ է նշանվել, փեսացուն ի՞նչ փեշակ ունի, կամ ո՞ւմ աղջիկն է ամուսնուց բաժանվել, ինչի՞ համար, ո՞ւմ հարսն է երեխայով… Եվ զարմանալիորեն նա համարյա բոլորին էլ բավարարող պատասխան ուներ, կարողանում էր գոհացնել: Վերջում կանայք թարմ թոնրահացով հյուրասիրում էին և ժպտալով ասում.
– Ամա սուր լեզու ունես, հա՜… Քար ու երկաթին դեմ չի առնի: Օձին էլ իր բնից կհանես…
Շարմաղը լիաթոք ծիծաղում է, ու գոգնոցի թոնրահացն ախորժակով անուշ անելով` շարունակում ճանապարհը:
Օրերից մի օր էլ Շարմաղը գյուղամիջով անցնելիս հանդիպում է Մուքուն և, նրա հետաքրքրությունը թարմ թերթերի հանդեպ իմանալով, մեղավորի պես փորձում արդարանալ.
– Մարդ անհարմար էլ է զգում, երեք օր է, ինչ փոստ չենք ստանում…
– Բան չկա,- պատասխանում է Մուքին և հայացքն ուղղում Շարմաղի բաց, հաստլիկ ոտքերին: – Մի սրտնեղվիր, ջանդ սաղ լինի… Դու էն ասա` աշխարհում ինչ կա, ինչ չկա…
Շարմաղը շփոթված հայացքը թռցնում է նրանից ու, առանց երկար-բարակ մտածելու, պատասխանում.
– Եսի՞մ, ասում են, երկրում վերակառուցում է, պերեստրոյկա…
– Ի՞նչ ես ասում,- հեգնական տոնով ծոր է տալիս Մուքին ու աչքի տակով ավելի ուշադիր տնտղում «Իզվեստիային»: – Լավ էլ վերակառուցվել ես…
ԱԲՈՒՌՈՎ ԿԻՆԸ
Խոզարած Վանեսի կինը` Սիրուշը, որ ջահել ժամանակ Լուսաձորում էլ տղամարդ չէր թողել, որ հետը ման չգար, ամբողջ գյուղով մեկ էր արել, թե իր ամուսինը «ճանապարհից դուրս է, անբարոյական ու հետն այլևս ապրել հնարավոր չէ»: Կանայք հանդիմանում էին, նախատում, որ խելքը գլուխը հավաքի, տարիքին չի սազում, ժողովրդի մեջ մարդու պատիվը իզուր գցում է, իսկ նա շարունակում էր իր էշը քշել: Ճանապարհին ում պատահեր թե չէ, իսկույն լաչառություն էր անում, ամուսնուց բամբասում.
– Սիրտս կերել է անաբուռը: Նրա մոր արգանդը չորանա, որ էդպիսի անառակ է ծնել: Գյուղում էլ կին չի թողել լլկվածը: Ես եմ, որ մինչև հիմա լռել, տարել եմ: Ոչ ոք չէր համբերի… Բա ինձ նմանի տերը ոտքի վրա էսպես կչորանա՞,- ասում ու ճարպակալած մարմինը թափահարելով աչքերին զոռ էր անում նա: – Խելքիս ինչ ասեմ, որ սրտիս ուզածը չեմ արել: Իբրև աբուռ եմ պահել…
– Աղչի, ամոթ է,- կշտամբում են թաղի կանայք:- Աբուռից չխոսես, քեզ էլ ենք լավ ճանաչում, Վանեսին էլ… Խեղճը դեռ բարձր ձենով խոսած չկա, որ լսենք: Նրա նման անմեղ մարդուն ո՞նց ես համարձակվում խայտառակ անել: Հիմա էլ կերած ղալաթներդ նրա վրա ես ուզում դնե՞լ: Բա դու Աստված չունե՞ս…
– Հողեմ ձեր բոզ գլուխները, հա՜…, պայթում է Սիրուշը ու կանանց երկու ձեռքով չանչ անում:- Կապը կտրած շներ: Հենց ձեր նմաններն են տունս քանդել…
Կանայք պայթում են ծիծաղից:
– Քեզ նման բախտավո՞ր ենք, որ Վանեսին տեր դառնանք,- ձեռ են առնում թաղի կանայք:
– Աղչի, անլեզու անասունի գլուխն էնքան է ուռել, որ փորից էլ է անցել,- խայթում է մեկ ուրիշը:
– Նայելուց` մարդու սիրտ է խառնում,- զզվանքով արտահայտվում է կանանցից ամենաջահելը:
– Դուք իմ գլխին մատաղ լինեք, հա՜…,- ֆշշացնում է Սիրուշն ու մտնելով տուն` ձենը բարձրացնում:- Ձեզ նման պոռնիկներին թե դատարանի առաջ չկանգնեցնեմ, ես իմ հոր աղջիկը չեմ…
Երկու օր չանցած Սիրուշը դիմումը ձեռքին մտնում է գյուղապետարան` Մուքու մոտ ու թե.
– Բաժանվում եմ, խնդրում եմ միջնորդես դատարանի առաջ…
– Ի՞նչ է պատահել,- զարմացած հարցնում է Մուքին:
– Մարդս փչացած է, անբարոյական…,- չարացած վրա է տալիս Վանեսի կինը:
– Մեղք ես անում, Սիրուշ: Վանեսը հեռու է քո ասած բաներից,- փորձում է համոզել Մուքին:
– Հեռու է, բա ի՞նչ է,- ավելի է հերսոտվում Սիրուշը: – Դու դեռ նրան լավ չես ճանաչում: Էս րոպեին գյուղում ամենաքիչը հարյուր սիրուհի ունի,- հեծկլտում է նա ու մեկ-մեկ թվարկում Լուսաձորի ամենագեղեցիկ ու պարկեշտ կանանց անունները:
Մուքին համբերությամբ լսում է ու ծիծաղը մի կերպ զսպելով` վերջում եզրակացնում.
– Սիրուշ, էնպես նկարագրեցիր, ասես խեղճ Վանեսը խոզերի ֆերման թողած` Լուսաձորում հարեմ է բացել…
ԽԱՇԻԼԸ
Ձմռան մի ցուրտ օր Մուքու կինը խաշիլ էր եփել: Եվ ահա, երբ պիտի սեղան նստեին, անուշ անեին, որտեղից-որտեղ հայտնվում է նրանց երևանցի փեսացուն: Զոքանչն ամեն կերպ ձգտում է, որ նա գոհ մնա: Տանը որքան ազիզ բաներ են լինում պահած, հանում դնում է սեղանին: Վերջում նա խաշիլով լի ընդհանուր մեծ ափսեն համարյա քաշում է փեսացուի առաջն ու թե.
– Փեսա ջան, ախորժակով հաց կեր, հեռու ճանապարհ ես կտրել, մրսած կլինես…
Մուքին տարակուսանքով նայում է կնոջ կողմն ու հայացքով փորձում հասկացնել, որ իրեն մի քիչ ծանր պահի: Վերջինս, ուսերը զարմացած վեր է քաշում ու խորամանկորեն դիմում նոր քայլի:
– Չհասկացա, փեսա ջան, հիմա դու ո՞ր ճամփով ես եկել,- հարցնում է զոքանչը և խաշիլի մեջտեղում ծովացած յուղը գդալով ակոս բացում, ուղղում նրա կողմը:
– Նոր ճանապարհով եմ եկել,- միամիտ պատասխանում է փեսացուն և սպասում զոքանչի հերթական հարցին:
– Էլի չհասկացա…
Մուքին նկատելով կնոջ խորամանկությունը, գդալը նրա ձեռքից առնում, սոխով տապակած յուղը խաշիլի հետ միասին մի լավ խառնում է ու թե.
– Կնիկ, խառը ժամանակներ են, էդ մարդուն ճանապարհից ինչո՞ւ ես շեղում, թող հացն ուտի…
ՄԵԾ ՄԱՅՐԸ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒՄ Է «ՄԵՂՔԸ»…
Մուքին, որ ընտանիքի ամենակրտսեր զավակն է համարվում, մոր ծննդյան 90-ամյակի առիթով իր օջախում առատ սեղան էր բացել և հարազատների ու մտերիմների հետ քեֆ էր անում: Բոլորի տրամադրությունը բարձր էր. երգում էին, պարում, սրամտում` փորձելով ամեն կերպ ուրախացնել հոբելյարին ու նրան ջերմություն պարգևել: Իսկ մեծ մայրը, շրջապատված լինելով զավակներով ու հարսերով, թոռ ու ծոռներով, բազմանդամ ընտանիքում իրեն երջանիկ էր զգում: Տատիկը շրջապատի ջերմությունից շոյված ավելի էր անկեղծացել ու մեկ-մեկ ինքն էլ էր փորձում կատակել` քրքրելով անցյալի հիշողությունները: Ներկաներին նա երբեմն անակնկալ էր մատուցում` իր ուրախ ու զվարճալի պատմություններով ու ժպիտը նրանց դեմքից անպակաս էր:
Քեֆի թունդ պահին Մուքին գինովացած մոտենում է մորը ու նեղացած ձևանալով, գրեթե լացակումած դիմում նրան.- Ասում ես՝ իբրև ամենաշատն ինձ ես սիրում, հա՞…
Մեծ մայրը գլխով է անում:
– Հորդ արևով երդվե՞մ, որ հավատաս…
Որդին ավելի նախահարձակ է դառնում ու շարունակում նեղել նրան:
– Դե, որ էդպես է, ասա, ինչո՞ւ բոլոր քույրերս ու եղբայրներս հսկաներ են, իսկ 13 զավակներիդ մեջ ամենափոքրամարմինն ու լղարը ես եմ… Կարա՞ս բացատրես, ա մեր…
Հոբելյարը, որ որդու անակնկալ հարցից նեղն էր ընկել, ու չգիտեր նրան ինչպես «սիրտ դնել», ստիպված խոստովանեց իր «մեղքը».
– Քոռանամ, էդ ես եմ մեղավոր է՜, ես, որ էդքան պուճուր-մուճուր ես արշա եկել, բալաս…
– Ո՞նց թե,- հետաքրքրությունից չի դիմանում` Մուքին խորամանկ աչքով է անում սեղանապետին: – Ես էդպես էլ գիտեի, որ ինձ միշտ աչքաթող եք արել…
– Չէ, մաման մատաղ, էդպես մի՛ ասա, քեզ միշտ բոլորից շատ եմ սիրել: Քո հանդեպ մենակ մի սխալ եմ գործել, ու դրա համար մինչև հիմա ինձ չեմ ներում…
Մուքին հետաքրքրությունից ուշադրությունն ավելի է լարում` ձգտելով մոր գործած «մեղքերի» համար նրանից ավելի հիմնավորված պատասխան ստանալ: Մինչդեռ խեղճ կինը չգիտեր ինչպես դուրս գալ «փոսից»…
– Քեզնով երբ պատճառավոր էի,- ուժ հավաքելով խոսքը շարունակեց մեծ մայրը,- նկուղում մի տակառ կծու տաքդեղ կար` թթու դրած: Ամեն անգամ էնտեղ իջնելուց` հա՜ բոլ-բոլ ուտում էի, ինքն էլ` առանց մի կտոր հացի: Ու հիմա եմ գլխի ընկնում, թե ինչու տեղովդ մեկ էդքան բարութ ես…
Պըլը-Պուղի երգիծաթերթի
էջի խմբագիր՝ Կիմ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
