Լրացավ բանաստեղծ, արձակագիր, «Ազատ Արցախ» թերթի գլխավոր խմբագիր Նորեկ Գասպարյանի ծննդյան 60-ամյակը: Իմաստավորված տարիներ, որոնք լեցուն են եղել տքնանքով, ստեղծագործական պրպտումներով, պայքարի հաղթանակով, արժեքների ստեղծմամբ և մատուցմամբ: Ժամանակի ներկապնակին նոր շունչ ու երանգ հաղորդող անձ է մեր օրվա հերոսը: Առավել էականորե՛ն ծանոթանանք մեր ժամանակակցին:
– Պարոն Գասպարյան, փոքրիկ շրջայց կատարեք, խնդրեմ, դեպի Ձեր մանկության ոլորաններ: ՈՒնեիք, անշուշտ, ինքնատիպ աշխարհընկալում: Ո՞ր հանելուկը մինչ օրս չեք վերծանել:
– Տարիները ոչ թե մարդուն հեռացնում են մանկությունից, այլ, ընդհակառակը, անընդհատ մոտեցնում են: Ես ամեն օր այնտեղ եմ: Հիշում եմ, երբ երրորդ, չորրորդ դասարանում էի սովորում, սիրում էի հեքիաթներ հորինել և դրանք պատմել քրոջս ու եղբորս, հիմնականում՝ երեկոյան: Երբ դրանք տխուր ավարտ էին ունենում, նրանք արտասվում էին: Մայրիկս մի օր բարկացավ և ինձ արգելեց գիշերները նրանց հեքիաթներ պատմել: Եվ մի օր, երբ սկսեցի նրանց համար հեքիաթ պատմել ցերեկը, մայրիկս՝ լսելով այն, նույնպես լաց եղավ: Մտածում եմ՝ դրանց մեջ իսկապես հուզիչ բան կար: Հետո արդեն ես հեքիաթներին չէի հավատում: Այնուհետև սկսեցի նկարել: Երբ եղբայրս սկսեց նկարել, ես նկարչությունից հեռացա՝ զգալով, որ չեմ կարողանում գերազանցել նրան: Երբեք չեմ ցանկացել նմանվել ինչ-որ մեկին: Ոչ մեկի գործողությունները չէի կրկնում: Միջավայրում երբեմն ինձ համարում էին փոքրիկ ճգնավոր: Միշտ սիրել եմ լսել մեծերի զրույցը, ովքեր խոսում էին ամեն ինչի վերաբերյալ: Դրանք շատ հետաքրքիր էին՝ բացահայտումներով լի, ինձ համար ուրիշ ընկալումներ կային: Չվերծանեցի Մարդ-երևույթի, մարդ-շինության հանելուկը: Ինձ համար մինչ օրս փակ տարածք է այդ Մարդ-երևույթը: Երբ ասում եմ՝ մարդուն չեմ սիրում, ինչ ճիշտ չեն հասկանում: Ինձ համար աշխարհի ցանկացած երկրում տեղի ունեցող ողբերգությունն իմ ողբերգությունն է: Երբ մտածում եմ, որ մարդն ի վիճակի է խաչել Աստծուն՝ բնականաբար, ինչ-որ խախտում է տեղի ունենում իմ մեջ: Դա ամենամեծ հանելուկն է ինձ համար:
– Վեց տասնամյակների բարձունքից ետ եք նայում: Ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր անցած ուղին: Ի՞նչը կանխորոշեց՝ Ձեզ ընտրելու հատկապես ա՛յս ճանապարհը: Ի վերջո կյանքում գտա՞ք այն, ինչ փնտրում էիք:
-Ես անընդհատ ձգտել եմ հեռանալ կաղապարներից, շրջանակներից: Կարծես՝ ինչ-որ ուժեր մարդուն անընդհատ տանում են դեպի թակարդներ, կաղապարներ: Երբեմն այդ մասին գիտակցում ենք, երբեմն՝ ոչ: Մենք անընդհատ փորձում ենք ազատվել դրանցից: Մեծ երանություն է առանց կաղապարների ապրելը: Ես ոչ մի ճանապարհ չեմ ընտրել: Ճանապարհն ի՛նքն է ընտրել ինձ: Դրա համար հաճելի է քայլել այդ ճանապարհով: ՈՒնեմ բանաստեղծական այսպիսի տողեր. «Երբ մարդը դուրս է գալիս ճանապարհից, ճանապարհը մահանում է»: Կա մարդը՝ կա ճանապարհը: Չկա մարդը՝ չկա այն: Չգիտեմ՝ ամեն օր քանի՜-քանի այդպիսի ճանապարհ է մահանում: Չգիտեմ՝ երբ է մահանալու իմ ճանապարհը, ինձանից հետո կլինի՞ այն, թե՞ ոչ: Հիմա այն կա՝ ցնծությամբ քայլում եմ ես: Չգիտեմ՝ ի՞նչ եմ փնտրում: Եթե ասեմ՝ բանաստեղծություն, անկեղծ կլինի և չի լինի: Թե ասեմ՝ փնտրում եմ հանելուկի պատասխանը՝ անկեղծ կլինի, բայց լիարժեք չի լինի: Միգուցե տանում է դեպի չբացահայտված տարածքնե՞ր: Աստվածաշունչն ասում է՝ «Մի՛ մտածիր վաղվա մասին»: Չգիտեմ: Եթե չկարողանայի մտածել վաղվա մասին՝ կլինեի, երևի, աշխարհի ամենաուրախ մարդը: Բայց, ցավոք սրտի, ամեն ոք մտածում է վաղվա մասին, այդ պատճառով էլ այսքան տխրություն կա կյանքում:
– Ո՞վ է Նորեկ Գասպարյանը՝ ըստ Ձեզ: Ո՞րն է մինչ օրս Ձեր կողմից չտրված հարցը:
– Նորեկ Գասպարյանը մարդ է, ում և՛ սիրում են և՝ ոչ, ում կամ մերժում են, կամ՝ ոչ: Հիշում եմ այսպիսի իրողություն. երբ Պոզները Շառլ Ազնավուրի հետ հարցազրույց է վարում, հարցնում է՝ «Եթե հանդիպեիք Աստծուն՝ ի՞նչ կասեիք»: Ազնավուրը պատասխանում է՝ կհարցնեի՝ ինչպե՞ս է, որովհետև Աստված էլ է մարդ: Եթե տարիներ հետո ես կարողանամ հանդիպել Աստծուն, ուղղակի կհարցնեմ ինչպե՞ս ես:
– Դուք բանաստեղծ-արձակագիր եք: Արձա՞կն է Ձեզ առավել հոգեհարազատ, թե՞ քնարերգությունը: Ո՞րն է կյանքում ստեղծած Ձեր ամենամեծ արժեքը:
-Չգիտեմ: Ոչ թե բանաստեղծությունը, արձակը, այլ՝ բառը, տողն է արժեք, այդ օրը ստեղծվող տարածքն է արժեք, որում ապրում եմ, բացահայտված ինչ-որ երևույթ է արժեք, որն ինձ ապրեցնում է: Գրել եմ, երբ չէի կարող չգրել: Հերթական գիրքս տպագրելուց հետո նվիրում եմ այն ու դրանից հաճույք ստանում: Իմ ուղեղի կառույցն է այդպիսին: Երբ չէի գրում մի քանի տարի, բավականին ձանձրալի անձնավորություն էի` անբույր, անհոտ: Ստույգ՝ ինքս ինձ համար: Խոսքիս մեջ թարմություն, արև, նորություն, լույս, բույր չկար: Երբ գրում եմ՝ ամեն ինչ փոխվում է, դառնում եմ շատ հետաքրքիր, նույնիսկ՝ սիրո արժան:
-Ռադիո, հեռուստատեսություն, տպագիր մամուլ: Որտե՞ղ է առավել լավ զգացել Նորեկ Գասպարյանը:
-Եթե չասեմ հեռուստատեսությունում՝ անկեղծ չեմ լինի: Այստեղ ապրել եմ մի ամբողջ կյանք: Այն ուրիշ, անբացատրելի երևույթ է: Շատերին ասել եմ, որ նախանձում եմ իրենց՝ այսօր հեռուստատեսությունում աշխատելու համար: Այժմ հեռուստատեսային նոր սերունդն ազատ է, համարձակ: Մենք ավելի զուսպ էինք, ամեն բառի համար դողում էինք, յուրաքանչյուր սխալի համար՝ օրերով անքուն մնում, ներողություն էինք խնդրում: Այժմ կարծես թե այդ ծանր պարտավորվածությունը, պատասխանատվությունը չկա: Հայոց լեզուն հաճախակի խեղաթյուրվում է, վերքոտվում: Մեր ժամանակներում հեռուստատեսությունն ավելի լուրջ էր, ավելի գեղեցիկ, և կարծես մարդուն ավելի անհրաժեշտ: Այն և՛ ցնծություն էր, և՝ տառապանք: Շնորհակալություն հեռուստատեսությանը, քանզի այն ինձ հնարավորություն տվեց ամբողջությամբ ճանաչել երկիրը: Առաջին անգամ էկրանի առջև հայտնվելով՝ դողում էի, բառերը՝ խառնում: Հետո ինձ արագ տիրապետեցի: Խոսում էի՝ հաստատ համոզված, որ ինձ լսում են: Երբե՛ք հեռուստադիտողին չեմ խաբել: Նա գիտեր և այդ պատճառով ինձ ընդունում էր: Իմ գործունեությունն սկսել եմ տպագիր մամուլից, բայց հեռուստատեսությունը սիրո մի ուրի՛շ արտահայտություն է:
– Թերթ և գեղեցիկ արդիական խոսքի ճշմարիտ մատուցում: Ո՞րն է արգելապատը:
– Բանականությունը: Ուղեղը: Խիղճը: Չեմ ընդունում այն արդարացումները, թե ազատություն չկա: Ազատությունը մեզանից սկսվում է, մեզանով՝ ավարտվում: Ապրել ենք բարդ տարիներ, և երբեմն մեր գրիչը եղել է ո՛չ անկաշկանդ: Երբ զգում էի՝ կա այդ պատը, չէի գրում ընդհանրապես: Երբ ասելիք կա և չես գրում՝ դա տառապանք է: Մեր ազատության սահմանները մենք ենք որոշում: Իհարկե, կային բաներ, որոնց մասին պետք էր լռել: Երբեմն վիրավորվում էր իմ արժանապատվությունը, և այդ պարագայում էին գծվում իմ ազատության սահմանները: Ես մտածում եմ, որ սխալ չեմ ապրել: Եվ եթե սխալներ գործել եմ` նույնիսկ` ճակատագրական նշանակության չեն եղել: Երբեք չի ոտնահարվել իմ գրչի, խոսքի, իմ պատկերացրած ազատությունը: Լրագրության մեջ որոշակի նահանջ, սահմանափակումներ կարելի է կատարել: Թե արվեստագետը մտածեց որևէ թույրի կամ բառի կիրառման թույլատրելիության մասին՝ իրավունք չունի ստեղծագործելու: Արվեստում մեր բանականությունն անընդհատ գործում է, բայց թելադրողը մենք չենք, գրականության, լրագրության մեջ թելադրողը մենք ենք:
–Վերջին ժամանակներս բուռն քննարկման թեմա է դարձել հայոց լեզվի ունեցած դերի, հայ ժողովրդի պատմության և կրոնի, կարելի է ասել, նսեմացման վերաբերյալ օրինագծերի մշակման հարցը: Ու՞ր ենք գնում մենք՝ համաշխարհայնացման այս անհասկանալի ժամանակաշրջանում: Արդյո՞ք չենք կորցնում մեր արժեքները:
– Կորցնում ենք, իհարկե: Նժդեհն ասում է` «Հայրենիքը սիրելը քիչ է: Փրկել երկիրը կարող է միայն հայրենապաշտությունը»: Լեզուն սիրելը քիչ է, այսօր այն փրկել կարող է միայն լեզվապաշտությունը: Օտարամոլությունը, ուրիշներին կրկնօրինակելը թուլության արտահայտություն է, որը ես երբեք չեմ ընդունել: Հեռուստատեսությունում աշխատելու տարիներին երբ մեկը փորձել է նմանակել իմ հաղորդումները, ես այդ հաղորդաշարից հրաժարվել եմ: Լեզուն մեր տարածքն է, մեր ապրելու իրավունքը: Երբ հայերը հայերեն չեն խոսում կամ ճիշտ չեն խոսում, ես վիրավորվում եմ: Մի՞թե մեր լեզուն այնքան բարդ է, որ հայերը չեն կարողանում խոսել անաղարտ: Մինչդեռ Սփյուռքից եկածները խոսում են մաքուր, ճիշտ, անարատ հայերենով, որովհետև զգում են լեզուն աղավաղելու անմիջական վտանգը: Սակայն այսօր մեր հայրենիքում են վտանգները շատ:
– Սոցիալական կայքերում այսօր իրենց մտքի արգասիքն են ներկայացնում բոլորը՝ անկախ նրանից՝ ունե՞ն պատշաճ գրագիտություն և գրելու շնորհ, թե՞ ոչ: Արդյունքում կիսագրագետ ասելիք է մատուցվում ընթերցողին, որը և որոշ անձանց կողմից ընդունվում է մեծ խանդավառությամբ: Այսպիսով լուրջ վտանգի տակ է դրվում ոսկեղենիկ մայրենին անաղարտ և իր բարձրության վրա պահելու խնդիրը: Որևէ լուծում տեսնու՞մ եք, արդյոք:
– Անկեղծ ասած, չեմ տեսնում: Տարածված է այդ ծանր «հիվանդությունը», որի բուժման համար ոչ ոք ընդհանրապես չի մտածում: Աղճատված լրատվությունը, ապատեղեկատվությունը, սրբությունների ոտնահարումը համատարած է, ամեն վայրկյան տեսանելի: Հիմա մոլորյալ մարդկանց թիվը շատ-շատ է: Ինձ մտահոգում են նաև այսօր հայկական աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունները, հատկապես հայաստանցի-արցախցի տարբերակումը: Հիշում եմ պապիս և հպարտանում: 25 տարի կոլտնտեսություն էր ղեկավարել, հարյուր տարվա կոմունիստ էր, հիանալի պատմություններ էր պատմում: Հրաշալի թամադա էր, խոսքաշեն ու պատկառելի: Երբեք Երևանում չէր եղել: Բայց հիշում եմ՝ տատիս միշտ ասում էր՝ «Անահի՛տ, գյուդում չես է՜, ինչ քաղաք են սարքալ»: Այնքա՜ն հպարտությամբ էր ասում, ասես՝ մի հազար անգամ Երևանում եղել էր: Հիմա մտածում եմ՝ Երևանը պատկանո՞ւմ էր պապիս: Իհարկե՛, պատկանում էր: Ես երբեք Մուշը, Սասունը չեմ տեսել: Բայց իմն եմ համարում: Երբ այդտեղ ապրող ընկերներիս տեսնում եմ` խնդրում եմ խոսել իրե՛նց բարբառով, ես կարոտու՛մ եմ այն: Ստեղծել եմ ընկերական մեծ շրջապատ` Սասուն, Մուշ, մի մասը` Երևան: Ես չեմ ընտրել, ստեղծվե՛լ է այն: Նրանք իրենց մեջ կրում են այն Հայաստանը, ինչ որ՝ ես, ինչ կրել են մեր սուրբ նահատակները: Այս արժեհամակարգից հեռանալը ողբերգությո՛ւն է ծնում:
–Անգլիացի բանաստեղծ, դրամատուրգ Ուիլյամ Դևենանտն այսպիսի միտք է արտահայտել. «Գիրքը հավերժության գիրկն անցած մտածողներին նվիրված հուշարձան է»: Ունե՞ք, արդյոք, ավելացնելու որևէ բան: Ըստ Ձեզ, Ձեր գրքերը կդառնա՞ն Ձեր հուշարձանները:
-Ոչ, իհարկե:
–Շատ գեղեցիկ ընտանիք ունեք: Ի՞նչ է ընտանիքը Ձեզ համար:
-Անկեղծ զրույցի, մտերմության, նորանոր դրսևորումների տարածք է, ուր կարող ես խոսել ամեն ինչի մասին՝ առանց ներքին և արտաքին շպարի, անկաշկանդ: Ընտանիքս այն ապրեցնող օջախն է, ուր առկա է նաև առողջ քննադատություն: Դուստրերս երկուսն էլ հեռուստահաղորդումներից հետո հույսով իմ զանգին, մեղմ գնահատականին են սպասում: Եթե անկեղծ չեղա՝ իրենց կխանգարեմ: Այդպես է եղել նաև իմ՝ հեռուստատեսության ղեկավարման օրերին: Իսկ ես անաչառ եմ: Իմ առաջին քննադատն իմ կինն է: Երբեմն քննադատում է հերթական բանաստեղծությունս, ասելով՝ «Դա էն չի»: Սկզբում վիրավորվում եմ, հետո, որոշ ժամանակ անց, իսկապես զգում եմ, որ նա իրավացի է:
– Եթե Ձեզ աշխարհը փոխելու հնարավորություն տրվեր՝ ինչի՞ց կսկսեիք:
-Մարդուց: Մինչև մարդը չփոխվի՝ աշխարհը չի փոխվի: Աստված աշխարհը կատարյալ է ստեղծել: Մարդն ամեն ժամ ոչնչացնում է այդ կատարելությունը: Չի կարողանում ընկալել, հասկանալ ու գնահատել արժեքները: Մարդուն պետք է վերադարձնել մինչ այդ պտուղը՝ իր նախնական վիճակին՝ կրկին կողքին կին դնելով: Կին-տղամարդ հարաբերություններից ավելի կատարյալ և ավելի ոչ կատարյալ հարաբերություն ես չեմ տեսնում:
– Հետագա ի՞նչ ծրագրեր ունի Նորեկ Գասպարյանը:
– Երբեք ոչ մի ծրագիր չեմ ունեցել: Բայց սրանից մի 10 տարի առաջ՝ յոթ տարի շարունակ, երբ չէի գրում, անընդհատ ինձ համոզում էի, որ գրելու եմ երկու գիրք, մեկը՝ արձակ, մյուսը՝ պոեզիա: Բայց գրել եմ հինգը: Գրում եմ ևս մեկը: Չգիտեմ՝ էլ ինչ եմ գրելու: Եթե ուզում եմ ապրել՝ պիտի գրեմ: Եթե մի օր տեսնեք, որ չեմ գրում՝ ուրեմն՝ ես չկամ:
«Եղիցի լույս»
Թիվ 05 (194) 2019
